UPF a otyłość

Żywność wysokoprzetworzona (UPF) a otyłość – czy istnieje związek?

Otyłość stała się globalnym problemem zdrowotnym, dotykającym coraz większej liczby osób w każdym wieku. Równocześnie, w ostatnich dekadach znacząco wzrosło spożycie żywności wysokoprzetworzonej (UPF). Czy te dwa zjawiska są ze sobą powiązane? Co mówią badania naukowe?

Co pokazują badania epidemiologiczne?

Liczne badania przeprowadzone w różnych krajach konsekwentnie wykazują związek między spożyciem UPF a ryzykiem otyłości:

• Badania przekrojowe pokazują, że osoby spożywające najwięcej UPF mają o 39% wyższe ryzyko nadwagi i otyłości w porównaniu do osób spożywających najmniej takich produktów.
• Badania prowadzone na przestrzeni lat wskazują, że kraje z najwyższym spożyciem UPF doświadczają również najwyższego wzrostu wskaźników otyłości w populacji.
• W badaniu przeprowadzonym w Brazylii osoby z najwyższego kwartyla spożycia UPF miały o 80% wyższą wartość wskaźnika BMI i o 41% wyższe ryzyko otyłości w porównaniu do osób z najniższego kwartyla.

Badania prospektywne i ich znaczenie

Szczególnie ważne są badania prospektywne, które śledzą te same osoby przez dłuższy czas. Wykazują one, że:

• Osoby, które zwiększają spożycie UPF, mają większe ryzyko przyrostu masy ciała i rozwoju otyłości w kolejnych latach.
• W hiszpańskim badaniu SUN, które śledziło ponad 8000 uczestników przez prawie 9 lat, osoby z najwyższym spożyciem UPF miały o 26% wyższe ryzyko rozwoju nadwagi i otyłości.
• W badaniu z Brazylii, osoby w najwyższym kwartylu spożycia UPF miały o 27% większe ryzyko znacznego przyrostu masy ciała i o 33% większe ryzyko zwiększenia obwodu talii w porównaniu z osobami spożywającymi najmniej UPF.

Eksperyment kliniczny – przełomowe badanie

W 2019 roku przeprowadzono pierwsze randomizowane badanie kliniczne, które bezpośrednio porównało wpływ diety bogatej w UPF z dietą opartą o żywność minimalnie przetworzoną. Wyniki były jednoznaczne:

• Uczestnicy spożywający dietę UPF przyjmowali średnio o 508 kalorii więcej dziennie, mimo że mogli jeść do woli w obu grupach.
• Podczas diety bogatej w UPF uczestnicy przybierali na wadze (średnio 0,9 kg w ciągu 2 tygodni), a podczas diety opartej o żywność minimalnie przetworzoną tracili na wadze (średnio 0,9 kg w tym samym czasie).

Dlaczego UPF sprzyja otyłości?

Istnieje kilka mechanizmów wyjaśniających, dlaczego UPF może prowadzić do otyłości:

1. Wysoka gęstość kaloryczna – UPF zwykle zawiera więcej kalorii w mniejszej objętości.
2. Niska sytość – UPF może być mniej sycące niż żywność nieprzetworzona, co prowadzi do większego spożycia kalorii.
3. Zaburzenia mikrobioty jelitowej – UPF może zmieniać skład bakterii jelitowych, co wpływa na metabolizm i masę ciała.
4. Szybsze spożycie – produkty UPF są często miękkie i łatwe do szybkiego zjedzenia, co utrudnia kontrolę ilości spożytego pokarmu.
5. Działanie dodatków – niektóre dodatki do żywności mogą zaburzać metabolizm i hormony regulujące apetyt.

Wszystkie te czynniki razem sprawiają, że regularne spożywanie UPF znacząco zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości.

Na podstawie: Elizabeth, L., Machado, P., Zinöcker, M., Baker, P., & Lawrence, M. (2020). Ultra-Processed Foods and Health Outcomes: A Narrative Review. Nutrients, 12(7), 1955. https://doi.org/10.3390/nu12071955 https://www.mdpi.com/2072-6643/12/7/1955

Nilson EAF, Delpino FM, Batis C, Machado PP, Moubarac JC, Cediel G, Corvalan C, Ferrari G, Rauber F, Martinez-Steele E, Louzada MLDC, Levy RB, Monteiro CA, Rezende LFM. Premature Mortality Attributable to Ultraprocessed Food Consumption in 8 Countries. Am J Prev Med. 2025 Apr 2:S0749-3797(25)00072-8. doi: 10.1016/j.amepre.2025.02.018. Epub ahead of print. PMID: 40293384. https://www.ajpmonline.org/article/S0749-3797(25)00072-8/fulltext

Pagliai G, Dinu M, Madarena MP, Bonaccio M, Iacoviello L, Sofi F. Consumption of ultra-processed foods and health status: a systematic review and meta-analysis. Br J Nutr. 2021 Feb 14;125(3):308-318. doi: 10.1017/S0007114520002688. Epub 2020 Aug 14. PMID: 32792031; PMCID: PMC7844609. https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition/article/consumption-of-ultraprocessed-foods-and-health-status-a-systematic-review-and-metaanalysis/FDCA00C0C747AA36E1860BBF69A62704# https://www.nature.com/articles/s41575-024-00893-5

W edycji tekstu wspomagano się narzędziami opartymi na AI z modelami językowymi Gemini, Copilot oraz DeepSeek.

Autor doniesienia: Prof. dr hab. n. med. Przemysław Guzik, Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej, Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu.