UPF a insulinooporność, cukrzyca i zespół metaboliczny

Żywność wysokoprzetworzona (UPF) a problemy metaboliczne

Insulinooporność, stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2 oraz zespół metaboliczny to powiązane ze sobą zaburzenia, które stają się coraz powszechniejszym problemem zdrowotnym. Czy spożywanie żywności wysokoprzetworzonej (UPF) może przyczyniać się do ich rozwoju? Przyjrzyjmy się wynikom badań naukowych.

UPF a zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny to zbiór czynników ryzyka, które występując razem, znacząco zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy. Według badań:

• Osoby spożywające najwięcej UPF mają o 79% wyższe ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego w porównaniu do osób spożywających najmniej takich produktów.
• W amerykańskim badaniu NHANES, osoby w najwyższym kwintylu spożycia UPF miały o 28% wyższe ryzyko zespołu metabolicznego niż osoby w najniższym kwintylu.
• Każde zwiększenie udziału UPF w diecie o 10% wiązało się z 4% wzrostem częstości występowania zespołu metabolicznego.

UPF a insulinooporność i hiperglikemia

Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę, co prowadzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi. Badania pokazują, że:

• Osoby spożywające więcej UPF miały podwyższone poziomy glukozy na czczo, co jest wczesnym wskaźnikiem zaburzeń metabolizmu glukozy.
• W kanadyjskim badaniu osoby w najwyższym kwintylu spożycia UPF miały o 76% wyższe ryzyko podwyższonego poziomu glukozy we krwi.
• Sztuczne słodziki, często obecne w UPF, okazały się w badaniach zmieniać mikrobiotę jelitową w sposób, który może prowadzić do nietolerancji glukozy.

UPF a cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to poważna choroba, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Jej związki z UPF są coraz lepiej udokumentowane:

• Metaanalizy wykazują, że wysokie spożycie UPF wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2.
• W prospektywnym francuskim badaniu NutriNet-Santé, obejmującym ponad 100 000 uczestników, każde zwiększenie udziału UPF w diecie o 10% wiązało się z 15% wzrostem ryzyka cukrzycy typu 2.
• U osób już chorujących na cukrzycę typu 2, większe spożycie UPF wiązało się z gorszą kontrolą glikemii i zwiększonym ryzykiem powikłań.

Mechanizmy łączące UPF z zaburzeniami metabolicznymi

Istnieje kilka mechanizmów, przez które UPF może przyczyniać się do problemów metabolicznych:

1. Wysoka zawartość cukrów prostych i rafinowanych węglowodanów – powoduje szybkie skoki poziomu glukozy we krwi i insuliny.
2. Zmiana mikrobioty jelitowej – UPF może prowadzić do dysbiozy (zaburzenia równowagi bakteryjnej w jelitach), co wpływa na metabolizm glukozy.
3. Stan zapalny o niskim nasileniu – UPF może zwiększać poziom markerów zapalnych w organizmie, co wiąże się z insulinoopornością.
4. Dodatki do żywności – niektóre substancje dodawane do UPF mogą wpływać na metabolizm i wrażliwość na insulinę.
5. Otyłość – UPF przyczynia się do przyrostu masy ciała, co jest głównym czynnikiem ryzyka insulinooporności i cukrzycy typu 2.

Badania wskazują, że zastąpienie UPF żywnością minimalnie przetworzoną może poprawić kontrolę glikemii i zmniejszyć ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych, nawet bez znaczącej utraty masy ciała.

Na podstawie: Elizabeth, L., Machado, P., Zinöcker, M., Baker, P., & Lawrence, M. (2020). Ultra-Processed Foods and Health Outcomes: A Narrative Review. Nutrients, 12(7), 1955. https://doi.org/10.3390/nu12071955 https://www.mdpi.com/2072-6643/12/7/1955

Nilson EAF, Delpino FM, Batis C, Machado PP, Moubarac JC, Cediel G, Corvalan C, Ferrari G, Rauber F, Martinez-Steele E, Louzada MLDC, Levy RB, Monteiro CA, Rezende LFM. Premature Mortality Attributable to Ultraprocessed Food Consumption in 8 Countries. Am J Prev Med. 2025 Apr 2:S0749-3797(25)00072-8. doi: 10.1016/j.amepre.2025.02.018. Epub ahead of print. PMID: 40293384. https://www.ajpmonline.org/article/S0749-3797(25)00072-8/fulltext

Pagliai G, Dinu M, Madarena MP, Bonaccio M, Iacoviello L, Sofi F. Consumption of ultra-processed foods and health status: a systematic review and meta-analysis. Br J Nutr. 2021 Feb 14;125(3):308-318. doi: 10.1017/S0007114520002688. Epub 2020 Aug 14. PMID: 32792031; PMCID: PMC7844609. https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition/article/consumption-of-ultraprocessed-foods-and-health-status-a-systematic-review-and-metaanalysis/FDCA00C0C747AA36E1860BBF69A62704# https://www.nature.com/articles/s41575-024-00893-5

W edycji tekstu wspomagano się narzędziami opartymi na AI z modelami językowymi Gemini, Copilot oraz DeepSeek.

Autor doniesienia: Prof. dr hab. n. med. Przemysław Guzik, Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej, Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu.