UPF a zaburzenia emocjonalne, snu, rytmu dobowego, lęki i depresja

Żywność wysokoprzetworzona (UPF) a zdrowie psychiczne

Coraz więcej badań pokazuje, że to co jemy, może wpływać nie tylko na nasze ciało, ale także na umysł. Czy istnieje związek między spożywaniem żywności wysokoprzetworzonej (UPF) a zaburzeniami emocjonalnymi, problemami ze snem i depresją? Przyjrzyjmy się najnowszym badaniom naukowym.

UPF a depresja

Badania naukowe coraz wyraźniej wskazują na związek między spożyciem UPF a ryzykiem depresji:

• Metaanaliza badań prospektywnych wykazała, że osoby spożywające najwięcej UPF mają o 20% wyższe ryzyko depresji w porównaniu do osób spożywających najmniej takich produktów.
• W badaniu obejmującym ponad 30 000 kobiet w średnim wieku, te które spożywały najwięcej UPF (9 lub więcej porcji dziennie) miały o 50% wyższe ryzyko depresji niż kobiety spożywające najmniej UPF (4 lub mniej porcji dziennie).
• Co ciekawe, to samo badanie pokazało, że zmniejszenie spożycia UPF o co najmniej 3 porcje dziennie wiązało się z 16% niższym ryzykiem depresji.

UPF a zaburzenia snu

Problemy ze snem dotykają coraz większej części społeczeństwa. Według najnowszych badań:

• Duże francuskie badanie NutriNet-Santé wykazało istotny związek między spożyciem UPF a przewlekłą bezsennością. Każde zwiększenie udziału UPF w diecie o 10% wiązało się z 6% wyższym ryzykiem przewlekłej bezsenności.
• Związek ten był niezależny od innych czynników, takich jak jakość diety, stanu zdrowia psychicznego, statusu społeczno-ekonomicznego czy stylu życia.
• Problemy ze snem były obserwowane zarówno u mężczyzn (wzrost ryzyka o 9% na każde 10% wzrostu spożycia UPF), jak i u kobiet (wzrost o 5%).

UPF a lęk oraz inne zaburzenia emocjonalne

Badania nad związkiem UPF z lękiem i innymi zaburzeniami emocjonalnymi są nieco mniej liczne, ale również wskazują na istotne powiązania:

• Przegląd badań wykazał, że wysokie spożycie UPF wiąże się z większym ryzykiem zaburzeń lękowych.
• Badania eksperymentalne na zwierzętach pokazują, że niektóre dodatki do żywności, takie jak emulgatory często obecne w UPF, mogą wpływać na zachowania lękowe.
• W ostatnim przeglądzie systematycznym zidentyfikowano UPF jako czynnik ryzyka dla 32 różnych niekorzystnych efektów zdrowotnych, w tym problemów ze zdrowiem psychicznym.

Mechanizmy łączące UPF z zaburzeniami psychicznymi

Istnieje kilka potencjalnych mechanizmów wyjaśniających, dlaczego UPF może wpływać na zdrowie psychiczne:

1. Oś jelitowo-mózgowa – UPF może zaburzać mikrobiotę jelitową, która odgrywa kluczową rolę w komunikacji między jelitami a mózgiem i wpływa na nastrój i zachowanie.
2. Stan zapalny – UPF może zwiększać stan zapalny w organizmie, który wiąże się z większym ryzykiem depresji i zaburzeń lękowych.
3. Sztuczne słodziki – Badania sugerują, że sztuczne słodziki obecne w wielu produktach UPF mogą wpływać na przekaźnictwo purynergiczne w mózgu, co może odgrywać rolę w patogenezie depresji.
4. Zaburzenia rytmu dobowego – Wysoko przetworzona dieta może zaburzać wydzielanie hormonów regulujących rytm dobowy, co wpływa na sen i nastrój.
5. Niedobory składników odżywczych – UPF jest zwykle uboga w składniki odżywcze ważne dla zdrowia psychicznego, takie jak witaminy z grupy B, magnez, cynk czy kwasy tłuszczowe omega-3.

Warto podkreślić, że choć związek między UPF a zaburzeniami psychicznymi jest coraz lepiej udokumentowany, potrzebne są dalsze badania, szczególnie te o charakterze eksperymentalnym, aby w pełni zrozumieć te zależności i określić mechanizmy, przez które UPF wpływa na nasze zdrowie psychiczne.

Na podstawie: Elizabeth, L., Machado, P., Zinöcker, M., Baker, P., & Lawrence, M. (2020). Ultra-Processed Foods and Health Outcomes: A Narrative Review. Nutrients, 12(7), 1955. https://doi.org/10.3390/nu12071955 https://www.mdpi.com/2072-6643/12/7/1955

Nilson EAF, Delpino FM, Batis C, Machado PP, Moubarac JC, Cediel G, Corvalan C, Ferrari G, Rauber F, Martinez-Steele E, Louzada MLDC, Levy RB, Monteiro CA, Rezende LFM. Premature Mortality Attributable to Ultraprocessed Food Consumption in 8 Countries. Am J Prev Med. 2025 Apr 2:S0749-3797(25)00072-8. doi: 10.1016/j.amepre.2025.02.018. Epub ahead of print. PMID: 40293384. https://www.ajpmonline.org/article/S0749-3797(25)00072-8/fulltext

Pagliai G, Dinu M, Madarena MP, Bonaccio M, Iacoviello L, Sofi F. Consumption of ultra-processed foods and health status: a systematic review and meta-analysis. Br J Nutr. 2021 Feb 14;125(3):308-318. doi: 10.1017/S0007114520002688. Epub 2020 Aug 14. PMID: 32792031; PMCID: PMC7844609. https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition/article/consumption-of-ultraprocessed-foods-and-health-status-a-systematic-review-and-metaanalysis/FDCA00C0C747AA36E1860BBF69A62704# https://www.nature.com/articles/s41575-024-00893-5

W edycji tekstu wspomagano się narzędziami opartymi na AI z modelami językowymi Gemini, Copilot oraz DeepSeek.

Autor doniesienia: Prof. dr hab. n. med. Przemysław Guzik, Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej, Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu.