Czynnościowy hipogonadyzm u mężczyzn - co powinniśmy wiedzieć?

dr n. med. Remigiusz Domin
1) Klinika Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych UMP
2) Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych UMP

Czynnościowy hipogonadyzm to coraz częściej rozpoznawane zaburzenie zdrowotne, które może dotknąć mężczyzn w średnim i starszym wieku. Objawia się obniżeniem poziomu testosteronu oraz występowaniem objawów związanych z niedoborem tego hormonu, takich jak zmęczenie, spadek libido czy problemy z erekcją. Co jednak istotne, nie wynika on z organicznych uszkodzeń w układzie podwzgórze-przysadka-jądra, co czyni go potencjalnie odwracalnym.

Testosteron i jego rola w organizmie mężczyzny

Testosteron to kluczowy hormon męski, który reguluje wiele procesów w organizmie. Odpowiada za rozwój cech płciowych, wspiera masę mięśniową, gęstość kości oraz wpływa na nastrój i poziom energii. W przypadku czynnościowego hipogonadyzmu jego poziom w surowicy jest obniżony, co powoduje szereg negatywnych konsekwencji zdrowotnych, od zmniejszonej płodności po zwiększone ryzyko osteoporozy.

Przyczyny czynnościowego hipogonadyzmu

Czynnościowy hipogonadyzm rozwija się w wyniku różnych czynników. Do najczęstszych należą:

• Otyłość i zespół metaboliczny – nadmierna masa ciała prowadzi do zwiększonej aktywności enzymu aromatazy, który przekształca testosteron w estrogeny, co dodatkowo obniża poziom testosteronu
• Cukrzyca typu 2 – insulinooporność i przewlekłe stany zapalne związane z cukrzycą negatywnie wpływają na produkcję testosteronu
• Starzenie się – naturalny proces starzenia wiąże się z obniżeniem poziomu testosteronu o około 1% rocznie po 30. roku życia

Objawy i diagnostyka

Najczęstsze objawy czynnościowego hipogonadyzmu obejmują:

• Zmniejszone libido,
• Problemy z erekcją,
• Spadek energii i zwiększone zmęczenie,
• Trudności w budowie masy mięśniowej,
• Obniżenie nastroju.

Diagnoza wymaga potwierdzenia niskiego poziomu testosteronu we krwi oraz wykluczenia innych przyczyn, takich jak nowotwory przysadki czy zespół Cushinga.

Leczenie i profilaktyka

Leczenie czynnościowego hipogonadyzmu opiera się na dwóch głównych strategiach:

• Zmiana stylu życia – utrata masy ciała i regularna aktywność fizyczna mogą znacząco poprawić poziom testosteronu i złagodzić objawy (Corona et al., 2020).
• Testosteronowa terapia zastępcza (TRT) – stosowana w przypadkach, gdy zmiany stylu życia nie przynoszą efektu. TRT może poprawić libido i funkcje seksualne, jednak jej długoterminowe skutki wciąż są przedmiotem badań

Podsumowanie

Czynnościowy hipogonadyzm to złożone zaburzenie, które wymaga indywidualnego podejścia w diagnostyce i leczeniu. Chociaż terapia zastępcza testosteronem może przynieść korzyści, kluczową rolę odgrywają zmiany stylu życia, takie jak regularna aktywność fizyczna i zdrowa dieta. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie działania mogą poprawić jakość życia i zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych.

1. Theodorakis, N. et al. Testosterone therapy for functional hypogonadism in middle-aged and elderly males: current evidence and future perspectives. Hormones 23, 801–817 (2024).
2. Corona, G. et al. European Academy of Andrology (EAA) guidelines on investigation, treatment and monitoring of functional hypogonadism in males: Endorsing organization: European Society of Endocrinology. Andrology 8, 970–987 (2020).
3. Spaziani, M. et al. New perspectives in functional hypogonadotropic hypogonadism: beyond late onset hypogonadism. Front. Endocrinol. 14, 1184530 (2023).
4. Corona, G. et al. Treatment of Functional Hypogonadism Besides Pharmacological Substitution. World J Mens Health 38, 256 (2020).
5. Grossmann, M. & Jones, T. H. Functional hypogonadism in middle-aged and older men: testosterone treatment or not? European Journal of Endocrinology 185, D1–D9 (2021).