Nowoczesne metody oceny składu ciała i ich znaczenie dla profilaktyki zdrowotnej

dr n. med. Remigiusz Domin
1) Klinika Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych UMP
2) Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych UMP

Ocena składu ciała to nie tylko narzędzie dla sportowców i osób dbających o linię, ale także kluczowy element diagnostyki medycznej. Zrozumienie proporcji tkanki tłuszczowej, mięśniowej, kostnej i wody ma kluczowe znaczenie dla oceny stanu zdrowia, diagnozy chorób oraz planowania skutecznych terapii. W ostatnich latach rozwój technologii pozwolił na wprowadzenie zaawansowanych, precyzyjnych i dostępnych metod pomiarowych, takich jak analiza bioimpedancji elektrycznej (BIA), densytometria rentgenowska (DXA) czy rezonans magnetyczny (MRI). Przyjrzyjmy się, jakie możliwości oferują te technologie oraz jak wpływają na nasze zdrowie.

Dlaczego skład ciała jest ważny?

Skład ciała to nie tylko liczba kilogramów na wadze. Różne proporcje tkanki tłuszczowej, mięśniowej, kostnej i wody mają kluczowe znaczenie dla zdrowia. Na przykład nadmiar tłuszczu trzewnego, gromadzącego się wokół organów, jest związany z ryzykiem cukrzycy
typu 2, chorób sercowo-naczyniowych czy nowotworów. Z kolei niedobór masy mięśniowej, określany jako sarkopenia, może prowadzić do ograniczenia ruchomości, zwiększonego ryzyka upadków i obniżenia jakości życia.

Nawet osoby o prawidłowym wskaźniku masy ciała (BMI) mogą mieć wysoki poziom tłuszczu trzewnego lub niski poziom masy mięśniowej, co naraża je na tzw. otyłość metaboliczną (TOFI – thin outside, fat inside). Dlatego tradycyjne metody, takie jak BMI, przestają być wystarczające w precyzyjnej ocenie stanu zdrowia.

Tradycyjne metody a nowoczesne technologie

Do niedawna podstawową metodą oceny składu ciała był wskaźnik masy ciała (BMI). Choć prosty i dalej szeroko wykorzystywany w praktyce klinicznej, BMI nie oddaje precyzyjnie proporcji tkanki tłuszczowej czy mięśniowej. Obecnie dostępne są bardziej zaawansowane technologie:

1) Bioimpedancja elektryczna (BIA)

BIA mierzy przewodnictwo elektryczne w organizmie. Tkanka mięśniowa, bogata w wodę, przewodzi prąd lepiej niż tkanka tłuszczowa. Dzięki temu urządzenie oblicza zawartość wody, tłuszczu i beztłuszczowej masy ciała.

Zalety BIA:

• Niskie koszty.
• Nieinwazyjność i szybkość badania.

Ograniczenia:

• Dokładność zależna od nawodnienia, spożycia posiłków i aktywności fizycznej​​.

Mimo tych ograniczeń, BIA znalazło szerokie zastosowanie w codziennej praktyce klinicznej oraz w urządzeniach domowych, takich jak inteligentne wagi.

2) Densytometria rentgenowska (DXA)

DXA jest złotym standardem w ocenie składu ciała. Używa promieni rentgenowskich o różnej energii, aby precyzyjnie określić ilość tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej.

Zastosowania DXA:

• Diagnostyka osteoporozy i ocena ryzyka złamań.
• Precyzyjny pomiar tłuszczu trzewnego i tkanki mięśniowej.

Zalety DXA:

• Wysoka dokładność.
• Możliwość analizy regionalnej, np. oddzielne pomiary dla tułowia i kończyn.

Ograniczenia:

• Kosztowne urządzenia i konieczność szkolenia operatorów​​.

DXA szczególnie przydatna jest w monitorowaniu zmian składu ciała u osób po operacjach bariatrycznych lub w trakcie leczenia sarkopenii.

3) Rezonans magnetyczny (MRI)

MRI pozwala na trójwymiarową ocenę tkanki tłuszczowej, mięśniowej i tłuszczu odkładającego się w organach, takich jak wątroba.

Zalety MRI:

• Brak promieniowania jonizującego, co czyni go bezpiecznym, nawet dla dzieci.
• Precyzyjna ocena rozmieszczenia tłuszczu w organizmie.
• Możliwość badania tłuszczu w narządach, takich jak wątroba czy mięśnie.

Ograniczenia:

• Wysokie koszty i czasochłonność​.

Zastosowanie w medycynie

Nowoczesne technologie zmieniają podejście do diagnostyki i terapii. Przykłady zastosowań:

• Ocena ryzyka chorób metabolicznych: Nadmiar tłuszczu trzewnego jest silnym wskaźnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego. DXA i MRI pomagają w jego precyzyjnym określeniu.
• Planowanie operacji bariatrycznych: Monitorowanie zmian składu ciała po operacji pozwala na ocenę skuteczności interwencji i uniknięcie utraty masy mięśniowej.
• Sport i rehabilitacja: Pomiar masy mięśniowej pozwala na ocenę skuteczności treningu oraz zapobieganie kontuzjom.
• Onkologia: Wykrywanie sarkopenii u pacjentów onkologicznych może pomóc w lepszym dopasowaniu terapii​​.

Co przyniesie przyszłość?

Postęp technologiczny prowadzi do jeszcze większej dostępności i precyzji pomiarów. Możliwe kierunki rozwoju obejmują:

• Połączenie technologii BIA z aplikacjami mobilnymi, co pozwoli na śledzenie składu ciała w czasie rzeczywistym.
• Nowe algorytmy MRI umożliwiające szybszą analizę dużych grup mięśni czy tłuszczu trzewnego.
• Personalizacja terapii, np. dostosowanie dawek leków do składu ciała pacjenta.
• Rozwój urządzeń DXA w wersjach przenośnych, co może znacznie zwiększyć ich dostępność.

W przyszłości możliwe jest również zastosowanie technologii opartych na sztucznej inteligencji, które będą automatycznie analizować dane z badań składu ciała i proponować spersonalizowane zalecenia zdrowotne.

Podsumowanie

Zaawansowane metody oceny składu ciała to przyszłość medycyny prewencyjnej i klinicznej. Dzięki nim możemy nie tylko lepiej rozumieć procesy zdrowotne, ale także precyzyjnie planować interwencje. Ich zastosowanie wykracza daleko poza świat sportu, wpływając na życie codzienne milionów osób. Warto korzystać z tych narzędzi, aby poprawić jakość życia i zdrowie na długie lata. Rozwój technologii otwiera drzwi do jeszcze większej precyzji, co może zrewolucjonizować opiekę zdrowotną i podejście do profilaktyki chorób.

1. Marra, M. et al. Assessment of Body Composition in Health and Disease Using Bioelectrical Impedance Analysis (BIA) and Dual Energy X-Ray Absorptiometry (DXA): A Critical Overview. Contrast Media & Molecular Imaging 2019, 1–9 (2019).
2. Borga, M. et al. Advanced Body Composition Assessment: From Body Mass Index to Body Composition Profiling. Journal of Investigative Medicine 66, 1–9 (2018).