dr n. med. Remigiusz Domin
1) Klinika Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych UMP
2) Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych UMP
Kreatyna jest jednym z najlepiej zbadanych suplementów diety, o szerokim spektrum zastosowań w sporcie, medycynie i rehabilitacji. Jej potencjał terapeutyczny wykracza daleko poza poprawę wyników sportowych, znajdując zastosowanie w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, wsparciu funkcji poznawczych i zapobieganiu utracie masy mięśniowej. Pomimo tysięcy publikacji naukowych, w środowisku medycznym wciąż istnieją obawy dotyczące bezpieczeństwa stosowania kreatyny, zwłaszcza w kontekście zdrowia nerek. Poniżej omawiam najnowsze dowody naukowe, które mogą pomóc lekarzom w ocenie stosowania kreatyny przez pacjentów.
Biochemiczne podstawy działania kreatyny
Kreatyna to naturalny związek chemiczny, produkowany w organizmie z argininy, glicyny i metioniny, głównie w wątrobie, nerkach i trzustce. Około 95% kreatyny magazynowane jest w mięśniach szkieletowych w postaci wolnej oraz związanej jako fosfokreatyna. Reszta znajduje się w mózgu, sercu i innych tkankach. Fosfokreatyna odgrywa kluczową rolę w szybkiej regeneracji ATP – podstawowego źródła energii komórkowej – co ma kluczowe znaczenie w wysiłkach o wysokiej intensywności i krótkim czasie trwania.
Suplementacja kreatyny – korzyści w sporcie i rehabilitacji
Poprawa wydolności fizycznej
Badania jednoznacznie wskazują, że suplementacja kreatyną zwiększa wydolność mięśniową w wysiłkach krótkotrwałych i intensywnych. Jest to szczególnie korzystne w sportach siłowych i szybkościowych. Meta-analizy wykazują, że suplementacja zwiększa przyrost siły maksymalnej o około 8% oraz wytrzymałości mięśniowej o 14% w porównaniu z placebo.
Skrócenie czasu regeneracji
Kreatyna zmniejsza stres oksydacyjny i uszkodzenia mięśni po wysiłku, przyspieszając procesy regeneracyjne. W kontekście rehabilitacji, np. po operacjach ortopedycznych, suplementacja kreatyny wspomaga odzyskiwanie masy mięśniowej i siły.
Ochrona przed sarkopenią
U osób starszych kreatyna pomaga w utrzymaniu masy i siły mięśniowej, przeciwdziałając sarkopenii i zmniejszając ryzyko upadków oraz związanych z nimi powikłań.
Korzyści zdrowotne kreatyny w medycynie
Neuroprotekcja i zdrowie mózgu
Kreatyna odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy energetycznej mózgu. Badania wskazują, że suplementacja może poprawiać funkcje poznawcze w warunkach stresu metabolicznego, takich jak deprywacja snu czy hipoksja. Jest również obiecującym środkiem wspomagającym leczenie depresji, choroby Parkinsona i innych schorzeń neurodegeneracyjnych
Choroby sercowo-naczyniowe
Kreatyna wspomaga funkcje serca, poprawiając tolerancję wysiłku u pacjentów z niewydolnością serca. Może także ograniczać uszkodzenia mięśnia sercowego w warunkach niedokrwienia.
Profil bezpieczeństwa kreatyny - kluczowe informacje dla lekarzy
Profil bezpieczeństwa suplementacji kreatyny został szczegółowo udokumentowany w licznych badaniach naukowych, zarówno w populacjach sportowców, jak i osób ogólnie zdrowych oraz pacjentów z różnymi schorzeniami. Poniżej przedstawiamy kluczowe informacje, które mogą pomóc lekarzom w rozwiewaniu mitów dotyczących kreatyny i propagowaniu opartej na dowodach wiedzy.
Dowody naukowe na bezpieczeństwo kreatyny
Badania kliniczne na zdrowych osobach
Liczne badania, w tym wieloletnie obserwacje (do 5 lat), jednoznacznie wykazały, że suplementacja kreatyny w zalecanych dawkach (3-5 g/dzień lub do 30 g/dzień w krótkim okresie) jest bezpieczna i nie powoduje niekorzystnych skutków ubocznych. Nie zaobserwowano zmian w funkcji wątroby ani nerek, co rozwiewa obawy dotyczące jej rzekomego nefrotoksycznego działania.
Pacjenci z chorobami przewlekłymi
Badania nad stosowaniem kreatyny u pacjentów z różnymi schorzeniami, w tym z niewydolnością serca, chorobami neurodegeneracyjnymi i cukrzycą, nie wykazały negatywnego wpływu na funkcje nerek ani ogólne zdrowie.
Nie ma konieczności cyklicznego stosowania
Wbrew powszechnemu mitowi, nie istnieje potrzeba robienia przerw w suplementacji kreatyny. Długoterminowe stosowanie jest bezpieczne i nie prowadzi do obniżenia endogennej produkcji kreatyny po zakończeniu suplementacji.
Brak dowodów na działanie rakotwórcze
Wieloletnie badania wykluczyły obawy dotyczące potencjalnego związku kreatyny z rakotwórczością. W badaniach nie zaobserwowano zwiększonej produkcji heterocyklicznych amin ani innych związków o potencjale rakotwórczym.
Kreatyna a funkcje nerek
Jednym z najczęstszych mitów dotyczących kreatyny jest jej rzekomy negatywny wpływ na nerki, wynikający z błędnego rozumienia wzrostu poziomu kreatyniny w surowicy. Oto kluczowe fakty:
Protokoły suplementacji
Standardowe protokoły suplementacji obejmują fazę ładowania (20 g/dzień przez 5-7 dni) oraz fazę podtrzymującą (3-5 g/dzień). Alternatywnie można stosować stałą dawkę 3-5 g/dzień, która również prowadzi do nasycenia mięśni kreatyną, choć w dłuższym czasie. Protokoły te są dobrze tolerowane i nie wymagają przerw w suplementacji.
Obalanie mitów
Lekarze powinni aktywnie przeciwdziałać powielaniu mitów o szkodliwości kreatyny, szczególnie w kontekście rzekomego wpływu na nerki, co nie znajduje poparcia w danych naukowych. Warto podkreślać potencjalne korzyści zdrowotne kreatyny, które wykraczają poza sport, takie jak:
1. Hall, M. & Trojian, T. H. Creatine supplementation. Curr Sports Med Rep 12, 240–244 (2013).
2. Antonio, J. et al. Common questions and misconceptions about creatine supplementation: what does the scientific evidence really show? Journal of the International Society of Sports Nutrition 18, 13 (2021).
3. Cooper, R., Naclerio, F., Allgrove, J. & Jimenez, A. Creatine supplementation with specific view to exercise/sports performance: an update. Journal of the International Society of Sports Nutrition 9, 33 (2012).
4. Roschel, H., Gualano, B., Ostojic, S. M. & Rawson, E. S. Creatine Supplementation and Brain Health. Nutrients 13, 586 (2021).
5. Jagim, A. R., Stecker, R. A., Harty, P. S., Erickson, J. L. & Kerksick, C. M. Safety of Creatine Supplementation in Active Adolescents and Youth: A Brief Review. Front. Nutr. 5, 115 (2018).
6. Kreider, R. B. et al. International Society of Sports Nutrition position stand: safety and efficacy of creatine supplementation in exercise, sport, and medicine. Journal of the International Society of Sports Nutrition 14, 18 (2017).
7. Balestrino, M. & Adriano, E. Beyond sports: Efficacy and safety of creatine supplementation in pathological or paraphysiological conditions of brain and muscle. Medicinal Research Reviews 39, 2427–2459 (2019).