Prof. dr hab. n. med. Przemysław Guzik,
Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej,
Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych,
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Ludzki przewód pokarmowy, a szczególnie jelito grube, jest zamieszkiwany przez 10 do 100 bilionów mikroorganizmów, określanych jako mikrobiota (mikroflora jelitowa). Szacuje się, że w jelicie grubym może znajdować się od 500 do 1000 różnych gatunków takich mikroorganizmów. Mikrobiota jelitowa zdrowej dorosłej osoby może składać się z bakterii (Firmicutes, Bacteroidetes, Proteobacteria, Actinobacteria, Fusobacteria), wirusów (w tym bakteriofagów), grzybów (np. Candida), pierwotniaków, archeonów (np. Methanobrevibacter smithii) i innych mikroorganizmów eukariotycznych. Mikroorganizmy te odgrywają kluczową rolę w rozkładaniu niestrawionych części pokarmu i niewchłoniętych składników odżywczych, m.in. błonnika pokarmowego.
Rozkład błonnika pokarmowego przez mikrobiotę prowadzi do powstawania m.in. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (ang. Short-Chain Fatty Acids, SCFAs), takich jak octan, propionian i maślan. Substancje te są kluczowe dla życia ludzkiego i przynoszą różne korzyści zdrowotne.
SCFA: powstawanie i wchłanianie
Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe są produkowane w okrężnicy przez mikrobiotę fermentującą błonnik pokarmowy pochodzący z różnego rodzaju pokarmów, takich jak warzywa, owoce, grzyby, nasiona, orzechy. Najlepiej poznane SCFA to octan, propionian i maślan, zazwyczaj powstają w proporcji 60:25:15.
Maślan jest głównym źródłem energii dla komórek w okrężnicy, tzn. jest bezpośrednio wchłaniany ze światła jelita. Poprawia m.in. integralność tkanek, redukuje stan zapalny i ma właściwości antybakteryjne.
Propionian pomaga zmniejszyć wchłanianie i produkcję tłuszczu, trójglicerydów, stężenie cholesterolu, w tym LDL, glukozy i ryzyko raka. Bierze udział w poprawieniu wrażliwości tkanek na działanie insuliny, przyczyniając się tym samym do zmniejszenia lub ustąpienia insulinooporności.
Octan wpływa na energię i metabolizm wielu narządów, promując uwalnianie niektórych hormonów jelitowych, reguluje uczucie sytości.
Korzyści zdrowotne i zastosowania terapeutyczne
Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe są stosowane jako suplementy w leczeniu różnych chorób, w tym przewodu pokarmowego, metabolicznych, sercowo-naczyniowych i związanych z mózgiem. Suplementy maślanu, takie jak maślan wapnia lub maślan sodu, wykazują obiecujące wyniki w leczeniu raka i innych schorzeń. Propionian i octan również przyczyniają się do zdrowia przewodu pokarmowego, przy czym propionian wspomaga kontrolę wagi i regulację stanu zapalnego.
Mechanizmy wchłaniania
Ostatnie badania pokazują, że krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe są wchłaniane przez specyficzne białka transportowe w jelitach. Dysregulacja tych transporterów jest związana z takimi schorzeniami jak zapalne choroby jelit i rak jelita grubego.
Znaczenie zdrowotne SCFAs
Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe pomagają utrzymać zdrową i zróżnicowaną mikrobiotę jelitową. Dieta bogata w błonnik i skrobię oporną na trawienie (resistant starch) jest głównym źródłem produkcji SCFAs. Coraz więcej dowodów wskazuje na korzystne działanie tych kwasów w leczeniu i zapobieganiu otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, depresji, zaburzeń snu, stanu zapalnego, chorób autoimmunologicznych, a prawdopodobnie także chorób nowotworowych.
Wiele nowych, realizowanych i planowanych badań wykorzystujących interwencje zdrowotne uwzględnia rolę mikrobioty jelitowej. Produkty stanowiące źródło błonnika są podstawowym elementem wielu diet o udokumentowanym prozdrowotnym działaniu (np. DASH, Green-DASH, śródziemnomorska).
Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe mają obiecujący profil bezpieczeństwa i potencjał w leczeniu różnych schorzeń przewodu pokarmowego i metabolicznych. Toczące się prospektywne badania kliniczne mają za zadanie w pełni zrozumieć potencjał SCFAs i ich efekt terapeutyczny w wielu chorobach.
Opracowano na podstawie:
Facchin S, Bertin L, Bonazzi E, Lorenzon G, De Barba C, Barberio B, Zingone F, Maniero D, Scarpa M, Ruffolo C, et al. Short-Chain Fatty Acids and Human Health: From Metabolic Pathways to Current Therapeutic Implications. Life. 2024; 14(5):559. https://doi.org/10.3390/life14050559
W edycji tekstu wspomagano się narzędziami opartymi AI z modelami językowymi Gemini i Copilot