Jak płeć wpływa na adaptację serca do wysiłku fizycznego?

Lek. Michał Pytka
Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej i Chorób Wewnętrznych
Uniwersytecki Szpital Kliniczny, ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań

• Badania pokazują, że długotrwały wysiłek fizyczny prowadzi do zmian w strukturze i funkcji serca, znanych jako „serce sportowca”.
• Większość dotychczasowych badań koncentrowała się na mężczyznach, co sprawia, że wiedza na temat długoterminowych skutków wysiłku u kobiet jest ograniczona.
• W 2018 roku po raz pierwszy więcej kobiet niż mężczyzn brało udział w biegach długodystansowych na całym świecie (50,24% vs. 49,76%).
• Istnieją różnice w adaptacji serca do wysiłku między płciami, co może mieć znaczenie dla diagnozowania ewentualnych patologii.
• Nowoczesne techniki obrazowania, takie jak echokardiografia, pozwalają na dokładniejszą ocenę zmian w sercu sportowców.

W miarę jak coraz więcej kobiet angażuje się w sport, rośnie potrzeba zrozumienia, jak długotrwały wysiłek fizyczny wpływa na ich serca. Badania nad adaptacją serca do wysiłku, znane jako "serce sportowca", koncentrowały się głównie na mężczyznach, co prowadzi do luk w wiedzy na temat kobiet. W 2018 roku, po raz pierwszy w historii, więcej kobiet niż mężczyzn wzięło udział w biegach długodystansowych na całym świecie, co podkreśla znaczenie tego tematu.

Długotrwały wysiłek fizyczny, taki jak bieganie maratonów, prowadzi do zmian w strukturze i funkcji serca. Te zmiany, choć często uznawane za normalne, mogą przypominać objawy patologiczne, co stawia przed lekarzami wyzwanie w diagnostyce. W przypadku kobiet, które często są pomijane w badaniach, zrozumienie tych różnic jest kluczowe.

Badania wykazały, że istnieją różnice w adaptacji serca do wysiłku między płciami. Na przykład, mężczyźni mogą doświadczać większego wzrostu masy mięśnia sercowego w odpowiedzi na intensywny trening, podczas gdy kobiety mogą wykazywać inne wzorce adaptacyjne. Te różnice mogą być spowodowane czynnikami hormonalnymi, metabolicznymi oraz różnicami w budowie ciała.

Nowoczesne techniki obrazowania, takie jak echokardiografia i elektrokardiografia, umożliwiają dokładniejszą ocenę zmian w sercu sportowców. Dzięki tym technologiom lekarze mogą lepiej zrozumieć, jak długotrwały wysiłek wpływa na serce kobiet i mężczyzn. Warto zauważyć, że w przeszłości większość badań koncentrowała się na mężczyznach, co sprawia, że wiedza na temat długoterminowych skutków wysiłku u kobiet jest ograniczona.

W 1974 roku tylko 3,3% uczestników Berliner Volksmarathon stanowiły kobiety, podczas gdy w 2018 roku ich liczba wzrosła do 30,2%. To znaczący wzrost, który pokazuje, jak wiele kobiet angażuje się w sport. Jednakże, mimo rosnącej liczby kobiet w sporcie, badania nad ich zdrowiem sercowo-naczyniowym pozostają w tyle.

W kontekście zdrowia serca, ważne jest, aby lekarze i specjaliści zdawali sobie sprawę z różnic w adaptacji serca do wysiłku między płciami. Zrozumienie tych różnic może pomóc w lepszym diagnozowaniu ewentualnych patologii oraz w opracowywaniu spersonalizowanych programów treningowych, które uwzględniają specyfikę płci.

Różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami obejmują następujące aspekty:

1. Reakcja autonomicznego układu nerwowego:

• Mężczyźni mają wyższą aktywność współczulnego układu nerwowego, co objawia się zwiększonymi poziomami katecholamin podczas wysiłku.
• Kobiety wykazują większą dominację układu przywspółczulnego oraz niższą kontrolę współczulną częstości akcji serca.

2. Ciśnienie krwi:

• U mężczyzn długotrwały trening prowadzi do wyższych wartości ciśnienia skurczowego i średniego ciśnienia tętniczego.
• Kobiety mają tendencję do niższych wartości ciśnienia krwi w odpowiedzi na wysiłek.

3. Adaptacja lewej komory serca:

• Mężczyźni mogą doświadczać większego zmniejszenia reaktywności β-receptorów po wysiłku, co może prowadzić do większego spadku funkcji skurczowej lewej komory.
• Kobiety mogą wykazywać inne wzorce adaptacyjne, co może wpływać na ich funkcję serca w odpowiedzi na wysiłek.

4. Mobilizacja lipidów:

• U mężczyzn wysiłek fizyczny aktywuje zarówno receptory β-, jak i α-, co sprzyja mobilizacji lipidów.
• U kobiet tylko receptory β- są aktywowane w tkance tłuszczowej, co może prowadzić do innego sposobu mobilizacji lipidów podczas wysiłku.

5. Procent tkanki tłuszczowej:

• Kobiety mają zazwyczaj wyższy procent tkanki tłuszczowej, co może wpływać na ich odpowiedź metaboliczną na wysiłek i mobilizację lipidów.

Różnice w ECHO serca:

1. Wymiary serca:
• Lewa komora (LV): Średni wymiar końcowo-rozkurczowy lewej komory jest wyższy u mężczyzn niż u kobiet
2. Grubość ścian serca:
• Grubość ściany LV: U mężczyzn średnia grubość ściany wynosi około 11-12 mm, podczas gdy u kobiet to około 9-10 mm.
3. Funkcja skurczowa:
• Frakcja wyrzutowa (EF): U kobiet frakcja wyrzutowa jest często wyższa, średnio wynosząc około 60-65%, podczas gdy u mężczyzn wynosi około 55-60%.
4. Objętość końcowo-rozkurczowa:
• Objętość końcowo-rozkurczowa LV: U mężczyzn wynosi średnio 120-150 ml, a u kobiet 70-100 ml.
5. Wydolność serca:
• Kobiety mogą wykazywać lepszą tolerancję na wysiłek, co może być związane z różnicami hormonalnymi, ale konkretne liczby mogą się różnić w zależności od badania.

Różnice w EKG:

1. Częstość akcji serca:
• Częstość akcji serca w spoczynku: U kobiet średnia wynosi około 70-75 uderzeń na minutę, podczas gdy u mężczyzn to około 60-65 uderzeń na minutę.
• Bradykardia: U mężczyzn występuje w około 38% przypadków, podczas gdy u kobiet w około 23%.
2. QTc (skorygowany czas QT):
• QTc: U kobiet średni QTc wynosi około 450 ms, podczas gdy u mężczyzn to około 420 ms.
3. Zjawisko T-wave inversion (TWI):
• Inwersja załamka T: U mężczyzn występuje w około 17% przypadków, podczas gdy u kobiet w około 8%.
4. Proporcje normalnych i nieprawidłowych EKG:
• Normalny wzór EKG: U kobiet normalny wzór EKG występuje w około 78% przypadków, podczas gdy u mężczyzn w około 55%. Mężczyźni mają również wyższy odsetek nieprawidłowych wyników, z 28% przypadków z łagodnymi nieprawidłowościami w porównaniu do 14% u kobiet.

Podsumowując, rosnąca liczba kobiet w sporcie stawia przed nami nowe wyzwania w zakresie zrozumienia, jak długotrwały wysiłek wpływa na ich serca. W miarę jak techniki obrazowania stają się coraz bardziej zaawansowane, mamy szansę na lepsze zrozumienie tych różnic i ich wpływu na zdrowie sercowo-naczyniowe. Warto, aby zarówno sportowcy, jak i lekarze byli świadomi tych różnic, co może przyczynić się do poprawy zdrowia i bezpieczeństwa kobiet w sporcie.

Więcej w artykule:

Lasocka-Koriat Z, Lewicka-Potocka Z, Kaleta-Duss A, Siekierzycka A, Kalinowski L, Lewicka E, Dąbrowska-Kugacka A. Differences in cardiac adaptation to exercise in male and female athletes assessed by noninvasive techniques: a state-of-the-art review. Am J Physiol Heart Circ Physiol. 2024 May 1;326(5):H1065-H1079. doi: 10.1152/ajpheart.00756.2023. Epub 2024 Feb 23. PMID: 38391314; PMCID: PMC11380999.

https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/ajpheart.00756.2023

W edycji tekstu wspomagano się narzędziami opartymi na AI (Gemini, Chatpdf).