dr n. med. Kamila Miętkiewska-Szwacka
Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych i Diabetologii,
Uniwersytecki Szpital Kliniczny, ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań
Long COVID, znany również jako zespół pocovidowy lub PASC (Post-Acute Sequelae of SARS-CoV-2 Infection), to stan, w którym objawy związane z infekcją SARS-CoV-2 utrzymują się przez dłuższy czas po zakończeniu ostrej fazy choroby COVID-19. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Long COVID obejmuje objawy, które: pojawiają się w trakcie lub po przebyciu COVID-19, utrzymują się przez co najmniej 2 miesiące i nie są wyjaśnione inną diagnozą.
Do prawdopodobnych przyczyn występowania tego zespołu należą m.in. utrzymujące się fragmenty wirusa w organizmie po zakończeniu ostrej fazy infekcji, które wywołują przewlekłą aktywację układu odpornościowego, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego; nadmierna produkcja cytokin prozapalnych ((np. IL-6, TNF-α) może powodować uszkodzenie tkanek czy też autoimmunizacja. Ponadto uwagę zwracają uszkodzenia narządowe wywołane infekcją, obejmujące płuca, serce, mózg. SARS-CoV-2 powoduje uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych, co prowadzi do powstawania mikrozakrzepów a neuroinwazja wirusa (przekraczanie barierę krew-mózg) powoduje przewlekły stan zapalny w ośrodkowym układzie nerwowym. To jedynie część potencjalnych mechanizmów, które mogą leżeć u podstaw występowania Long COVID, a ich pełne zrozumienie jest obiektem badań.
Jak już wspomniano, objawy mogą obejmować wiele układów i narządów. Do najczęściej zgłaszanych objawów należą:
Warto zauważyć, że objawy te mogą różnić się intensywnością i czasem trwania u poszczególnych osób.
Diagnostyka Long COVID opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, ocenie objawów pacjenta oraz wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn dolegliwości przy użyciu badań obrazowych czy czynnościowych. Nie istnieje jednoznaczny test diagnostyczny dla Long COVID, dlatego kluczowe jest podejście wielospecjalistyczne a badania nad specyficznymi markerami stanu zapalnego lub dysfunkcji immunologicznej związanymi z Long COVID są w toku.
Leczenie farmakologiczne zespołu post-COVID jest złożone i dostosowane do indywidualnych objawów pacjenta. Obecnie nie istnieje uniwersalny lek, jednak prowadzone są badania nad różnymi terapiami obejmującymi m.in. stosowanie naltreksonu w niskich dawkach, metforminy, leków przeciwwirusowych czy leków przeciwdepresyjnych. Nie ma obecnie specyficznej terapii dla Long COVID. Kluczowe wydaje się łagodzenie objawów przy użyciu rehabilitacji oddechowej, fizjoterapii czy wsparciu psychologicznym.
Ważne jest, aby leczenie long COVID było dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Wczesne rozpoznanie objawów i wielospecjalistyczna opieka są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów dotkniętych zespołem pocovidowym.
Opracowano na podstawie:
Davis, H.E., McCorkell, L., Vogel, J.M. et al. Long COVID: major findings, mechanisms and recommendations. Nat Rev Microbiol 21, 133–146 (2023).
E. Wesley Ely, M.D., M.P.H. Lisa M. Brown, M.P.H., and Harvey V. Fineberg, M.D., Ph.D., for the National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine Committee on Examining the Working Definition for Long Covid N Engl J Med 2024;391:1746-1753
Naik H, Cooke E, Boulter T, et al Low-dose naltrexone for post-COVID fatigue syndrome: a study protocol for a double-blind, randomised trial in British Columbia BMJ Open 2024;14:e085272.
Wise J. Covid-19: Metformin reduces the risk of developing long term symptoms by 40%, study finds BMJ 2023; 381:p1306